Lesvos oldies

Η Μεσοτοπίτικη αποκριά, του Φώτη Βασίλογλου, εκπαιδευτικού - ερευνητή

Η   Μεσοτοπίτικη Αποκριά

Ο  Μεσότοπος το κεφαλοχώρι στη Ν.Δ. Λέσβο είναι ένα από τα επτά
χωριά  του Δήμου Ερεσού – Αντίσσης.
Οι Μεσοτοπίτες πριν την καταστροφή του 1922, είχαν πολύ στενές σχέσεις με τη Σμύρνη και τα παράλια της Μικρασίας. Αρκετές ήταν  οι οικογένειες που έμεναν μόνιμα εκεί ήδη απ’ το τέλος του 19ου αιώνα. Οι περισσότεροι όμως ήταν εποχιακοί εργάτες κι ασχολούνταν κυρίως  με την οικοδομή. Πολλοί απ’ αυτούς ήταν φημισμένοι τεχνίτες –μαστόροι και πηγαινοέρχονταν με τις βάρκες και τα καΐκια κουβαλώντας στο χωριό τους αγαθά, τέχνες, πολιτισμό. Ο Μεσότοπος φημίζεται για τους φιλόξενους, εργατικούς και μερακλήδες κατοίκους του.

Μεσοτοπίτες ντυμένοι χοτζάδες σε φωτογραφία τραβηγμένη γύρω στα 1900.

Πλούσια είναι και η αποκριάτικη παράδοση του χωριού, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι ρίζες της είναι βαθιά ριζωμένες στο χρόνο. Οι θύμησες των παλαιότερων, οι εμπειρίες τους αλλά και οι παλιές φωτογραφίες, που έχουν σωθεί, φέρνουν στο φως το «παρακλάδι» των τελευταίων εκατό τουλάχιστον ετών.Η μεσοτοπίτικη αποκριά παραμένει και σήμερα ζωντανή και οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή. Το χωριό ολόκληρο μαζί με τους επισκέπτες, που κάθε χρόνο πληθαίνουν,  ζουν όμορφες στιγμές.

Οι «κ’δουνάκ(ι), οι κουδουνάτοι-οι κουδουνοφορεμένοι-ήταν και είναι μέχρι σήμερα το πιο επιβλητικό και δυναμικό κομμάτι της αποκριάς του Μεσοτόπου. Μορφές αρχέγονες, διονυσιακές, με τις φτερωτές νεροκολοκύθες (γαλιές) στο κεφάλι, τις «κουτσκούδες» -φαλλικά σύμβολα στους ώμους, με μαυρισμένα πρόσωπα και με πλήθος ποιμενικά κουδούνια στο κορμί, γυρίζουν στους δρόμους σκορπώντας φόβο και δέος…

Κουδουνάτοι 1958

Οι «’βζών(ι)»,οι εύζωνοι-οι τσολιάδες είναι η «ήρεμη δύναμη» σε αντιπαράθεση με την «άγρια» παρουσία των κουδουνάτων. Συνήθως απ’ την παρέα δε λείπει η «δεσποινίδα», άντρας ντυμένος γυναίκα, καθώς και ο βρακάς. Προβάλλουν τη χάρη και την ομορφιά της νιότης. Παίζουν τα πήλινα τουμπελέκια τους και τραγουδούν συνήθως ερωτικά δίστιχα. Αγαπημένος τους χορός είναι το «ντούρου-ντούρου»

Απόψε θε’ ν’ αρματωθώ να πάω εις το Γέρο
Με το καλό με το κακό ίσως τον καταφέρω.
Γέρο μωρέ Γέρο την κόρη σου τη θέλω…

Οι απόκριες ήταν «αποκλειστικό» προνόμιο των αντρών και στο Μεσότοπο.
Στο παρασκήνιο όμως οι γυναίκες διεκδικούσαν το δικό τους μερδικό στη χαρά. Μαζεύονταν σε σπίτια ,όπου όλες μαζί οι γενιές :γιαγιάδες, μανάδες κοριτσόπουλα, γλεντοκοπούσαν τραγουδώντας και χορεύοντας. Κυριότερο ντύσιμό τους ήταν οι «βλάχες».

Βλάχες 1955.

Η «αρκούδα και ο αρκουδιάρης» είναι αγαπημένο δίδυμο των ημερών με τον αρκουδιάρη να παίζει το ντέφι και την αρκούδα, ντυμένη με προβιές προβάτων ν’ ακούει τα παραγγέλματα του αφεντικού της και να μιμείται «ανθρώπινα» καμώματα:

Η Αρκούδα, Μεσότοπος 1968.

Πώς ζυμώνουν οι γριές;
Πώς χτινίζουντι τα κουρίτσια;
Πώς φιλάει ο γέρος τη γριά;

Τα «σισίτια»είναι μεταμφιέσεις ατομικές ή ομαδικές προγραμματισμένες και δουλεμένες πολύ καιρό ή αυθόρμητες της στιγμής, με απλούς ή σύνθετους ρόλους που δίνουν την ευκαιρία στους μασκαρεμένους να δείξουν την ευρηματικότητά, τη σπιρτάδα, το ταλέντο τους. Κάθε λογής   μασκαρεμένοι: παπάδες, μανάβηδες, ψαράδες, γιατροί, καλλίγραμμες δεσποινίδες, γυρίζουν στα λιθόστρωτα σοκάκια, μπαίνουν σε σπίτια και καφενέδες σκορπώντας παντού το γέλιο και τη χαρά!
Παρέες μερακλήδων γυρίζουν στα σπίτια τραγουδώντας αποκριάτικα τραγούδια. Οι πόρτες ανοίγουν για να τους καλοδεχτούν κι οι νοικοκυρές τους κερνούν  κάθε λογής «καλούδια».Κι ύστερα πάλι τραγούδι και χορό στα τρίστρατα: συρτό, καρσιλαμά, απτάλικο, μαζωμένο.. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι αργά το βράδυ με το ούζο να ρέει άφθονο…Παρέες γλεντιστάδων  σμίγουν στους καφενέδες του χωριού παίζουν  τα τουμπελέκια τους και τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια σκωπτικά και αθυρόστομα όπως ο «μυλωνάς», η «Βουλγάρα», η «χήρα», η «ξομολόγηση», το «μπίλιρμα» κ.ά.Γλέντι αποκριάτικο δε γίνεται χωρίς  τον «αράπ’κου», που είναι ερωτικός μιμικός χορός πού ’χει «σκέρτσα και καμώματα…»

-Χόριψι αράπη
-Δεν έχου κέφι.
-Για να κάνεις όρεξη σου παίζω με το ντέφι!
-Έλα φας αράπη.
-Δεν έχου δόγκια.
-Φάει μακαρόνια μι τα χρυσά πιρόνια…

Μεσοτοπίτες γλεντιστάδες στην Πλάκα

Σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης αποκριάς είναι και η σάτιρα, η οποία είναι επίκαιρη κι ασχολείται  με θέματα τοπικά, πανελλήνια, διεθνή. Οι ριμαδόροι, ντυμένοι  συνήθως τσομπάνηδες, απαγγέλουν τις «ρίμες»-έμμετρους στίχους στην ντοπιολαλιά, σκορπώντας το γέλιο με τα πιπεράτα  λεγόμενά τους. Το γλυκό των ημερών είναι η παραδοσιακή κολοκυθόπιτα, φτιαγμένη από πολίτικο κολοκύθι, και κερνιέται στα σπίτια από τις νοικοκυρές σε συγγενείς και φίλους. Την απολαμβάνουν κι όλοι οι επισκέπτες, που έρχονται να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις, φτιαγμένη με τη φροντίδα του αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Γυναικών.

Κουδουνάτοι, Μεσότοπος 2002                             Πλάκα 1997.

Το πρωϊ της Καθαράς Δευτέρας το γλέντι συνεχίζεται στο επίνειο του χωριού, το γραφικό Ταβάρι. Εκεί, δίπλα στο γιαλό με θαλασσινά κάθε λογής: ψάρια, χταπόδια, χτένια, αχινούς, μπόλικο ούζο κι ευχές για καλή Σαρακοστή! Ας κλείσουμε με τον «Ύμνο στην Άνοιξη», ρίμα γραμμένο απ’ τον Θύμιο Βασίλογλου-πρωτεργάτη της αναβίωσης του μεσοτοπίτικου καρναβαλιού, απόσπασμα από την σατιρική ρίμα που διάβασε ο ίδιος το 1987:

Τώρα ανοίγ(ι) πια του κλαδί τση ούλα ανιμ’ζόντι…
Η μέρα ούλου μιγαλών(ι), τα χιλιδόνια ρχόντι.
Τςι κατουρλιές μυρίζ’ν τα ζα τση ούλου φρουμαζόντι.
Ντου μήνα φκιάν’ του μέλιτος οι γάκ(ι) στα τσιραμίδια.
Τα σκουντουλάδια τώρα τρέχ’ν, θι δεις να βγαίν’ τα φίδια!
Σταφύλια βγάλαν οι αστ’βές, λουλούδιασι του χώμα.
Τ’ αγγούρ’ ντουν οι μπαχτσιαβανιοί δε ντου φ’τέψαν ακόμα…
Τα δέντρα μουρφουστόλιστα, βγάλαν τσηνούρια φ’λλέλια.
Θι πιάσ’ν οι μέλ(ι)σσις να βουγίζ’ν τση τα ξιμπουμπλιθρέλια!
Όποια κουτσνάδα τση να κόψ’ς, μέσα είνη χουμένα.
Τση φτα τα ζούμπιρα θι δεις να είνη καλ’τσιμένα!
Ούλου γκαρίζ’ν πια οι γαϊδάρ’, τιζάραν τα κλαρίνα!
Μαυρουμπαμπούρ’ βουλέλια φκιάν’ τση τσ’λούν γκη καβαλίνα…
Τσηρός ούλοα τα ξανανιών(ι) μέσα ςντου κόσμου τούτου.
Τση οι γέρ’ ακόμα , ξισπαθών’ μόλις ακούσ’ν ντου κούκου.
Μι του π’καμ’σέλ(ι) λαφρουπιτούν τση φκιάν’ καμιά φιγούρα.
Γιατί η χ(ι)μώνας πέρασι.Δεν έχ(ι) πια θυμιατούρα !

ΥΓ .Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις στο χωριό διοργανώνονται από την Αναπτυξιακή Εταιρεία Μεσοτόπου και την τοπική αυτοδιοίκηση. Επίσης ο Σύλλογος Μεσοτοπιτών Λέσβου η «Αναγέννηση», που εδρεύει στην Αθήνα (Εθνικής Αντίστασης 33 Δάφνη), παρουσιάζει αποκριάτικα δρώμενα προσκεκλημένος από Δήμους της Αττικής. Την τελευταία δεκαετία οι χορευτικές του ομάδες- «κουδουνάτοι»και «γλεντιστάδες»,  έχουν εμφανιστεί  στους δήμους: Ηλιούπολης, Αργυρούπολης, Πετρούπολης, Ρέντη, Ταύρου, Αγ. Παρασκευής, Γαλατσίου, Υμηττού, Δάφνης, Μοσχάτου. Για αρκετά χρόνια ήταν οι μπροστάρηδες στις εκδηλώσεις της παραδοσιακής αποκριάς που διοργάνωνε στην Πλάκα το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης (Κυδαθηναίων 17), φιλοξενώντας καρναβαλιστές απ’ την ελληνική επαρχία.
Έτσι και βρεθείτε την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς 14 Φεβρουαρίου 2010 πριν το μεσημέρι στο Μεσότοπο ή ανταμώσετε οπουδήποτε αλλού εκδήλωση με μεσοτοπίτικα αποκριάτικα δρώμενα …ποιος στη χάρη σας!!!